ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI
ALIŞVERİŞ BAĞIMLILIĞI
Alışveriş Düşkünü: Para Harcamak Tüketiciyi Tükettiğinde
“Yeni elbiseleri seviyorum. Herkes her gün yeni bir elbise giyerse depresyonun artık var olmayacağını farz ederdim.” ― Sophie Kinsella, Alışveriş Düşkünü’nün İtirafları
Maddeciliğin ön planda tutulduğu toplumlarda dürtü etkisiyle yapılan alışveriş genellikle bir problem olarak görülür. Hatta gelişmiş yaşam tarzı olarak görülür ve genellikle şaka gibi algılanır. Ara sırada finansal olarak sorumsuzluk olarak algılanır fakat gerçekte bundan çok daha karmaşıktır. Dürtü etkisiyle yapılan alışveriş sadece finansal olarak değil duygusal ve zihinsel olarakta çok yıkıcı olabilir. Akıl sağlığı uzmanlarının bir çoğu dürtü etkisiyle yapılan alışverişi; uyuşturucu, kumar, alkol ya da diğer bağımlılıklar gibi fiziksel bir bağımlılık oluşturmadığı için bağımlılık yaratıcı olarak dikkate almazlar. Fakat dürtü etkisiyle yapılan alışveriş bağımlı davranış ve döngüsü sergiler.
Akıl Bozuklukları Tanısı ve İstatistikleri El Kitabı’nda resmi olarak ilan edilmese de (ATS), Dünya Psikiyatrileri ‘‘alışveriş düşkünülüğü’nü’’ akıl rahatsızlığı olarak önermiştir. Dürtü etkisiyle yapılan alışveriş rahatsızlığının argo tanımı ‘‘alışveriş manyağı’’ (Oniomani) içgüdü kontrol bozukluğudur. Kişi konrolsüz ve sürekli bir şekilde alışveriş yapma davranışı içindedir ve bu da genellikle borçların çoğalması, ödemelerin devamlı olarak gecikmesi; daha da kötüsü sevdikleriyle ve arkadaşlarıyla ilişkilerinin bozulmasıyla sonuçlanır. Karakteristik özellikleri: (1) İhtiyaç olmayan şeyleri satın almayla meşgul olma; (2) internette araştırma yaparken çok zaman harcama ve diğer bütün işleri yarıda bırakma ya da çekici olma ve zamanın moda akımını takip etme isteğiyle gizlice alışveriş yapmak veya ihtiyaç duyulmayan şeyleri satın almak;(3) İhtiyaç duyulmayan şeyleri almaya karşı koyamama; (4) Kontrolsüz alışverişten dolayı finansal zorluklar; (5) kontrolsüz alışverişten dolayı iş yerinde, okulda ya da evde sorunlar.
Dürtü etkisiyle yapılan alışveriş konusu araştırıldığında genellikle kişilerin bayan ve sorunun erken yetişkinlik döneminde başlandığı görülmüştür. Otuz yaş sonrası dürtü etkisiyle yapılan alışveriş sorunun başlaması çok nadiren görülmüştür. Son akım kıyafetler, ayakkabılar, çantalar, mücevherler, makyaj malzemeleri, bazı elektronik cihazlar ve ev eşyalarını mağazalardan veya internetten almaktan haz alırlar. Bayanlarda dürtü etkisiyle yapılan alışveriş gizlice veya online olarak yapma eğilimlidir. Fakat bazıları alışverişi birbirini alışverişte destekleyen ve yardım eden kişilerle birlikte zaman geçirilen bir sosyal olgu olarak görürler. Bizim kültürümüz bayanların harcadığı bir zamanmış gibi göstersede bir İngiliz araştırması gizlice yapılan bu alışverileri erkeklerin de bayanlar kadar alışveriş yaptığını önermektedir. Çoğu gizlidir ve ortada görülmezler çünkü online olarak alışveriş yapmak için zaman harcarlar. Erkek alışveriş düşkünleri daha çok alet-edavat, spor malzemeleri, otobil aksesuarları, diğer eloktronik ürünleri depolarlar. Erkekler için alışveriş bir yarış şekli olabilir ve kendi istedikleri parçaları elde etmeye ‘‘koleksiyon yapma’’ diye adlandırabilirler.
Araştırmalar gösteriyor ki dürtü etkisiyle yapılan alışveriş aileden kaynaklı olmaya eğilimlidir ve bu aileler özellikle mizaç, endişe, madde bağımlılığı, yemek yeme bozuklukları, diğer içgüdüsel sorunlar gibi çok önemli psikayatrik rahatsızlıklarla doludur. Dürtü etkisiyle yapılan alışveriş belli bir döngüden kaynaklıdır. Endişe, depresyon, sıkıntı ya da duygusal stres içgüdüsel bir alışveriş yapma isteği doğurabilir. Nakit paralarını veya kredi kartlarını teslim ettiklerinden kontrol edilemeyen alışveriş tutkunlarında bir çeşit sevinç ya da geçiçi olarak büyük bir rahatlama hissederler. Bu geçici rahatlamaya rağmen hayal kırıklığına uğramaya veya israf edilmiş para konusunda suçluluk duymaya ya da borçlanma nedeniyle depresyona girme ve bunların sonucunda ise dürtü etkisiyle alışveriş yapmaya eğilimlidirler. Kendi kendilerine olan güvenleri azdır, sürekli başkalarından onay bekleyen bozuk bir fantazi dünyasına ve duygusal sorunlarla dolu birer maddiyatçı kişiliğe sahiptirler. Kendilerini güçlü, çekici ve güvende hissetmeleri için kontrolsüzce alışveriş yaparlar.
Alkoliklik, tütün ürünleri kullanıcıları, uyuşturucu madde bağımlıları ve diğer bağımlıklar gibi zararsız ve güvenli sosyal etkinlikler ile başlar sonra güçlenerek zarar verici boyutlara ulaşır. Bu basit zevk veren olay ne zaman kontrol edilemeyen bir güdüyle alışkanlığa dönüşme ve farketmeden arkadaşlıklarınızı, aile bütçenizi, sağlığınızı, işinizi ve en önemlisi hayatınızı mahvettiğinde sorun haline çoktan dönüşmüş demektir. Çoğu bağımlı gibi bu tehlikeli alışkanlık tarafından kontrol edilip yükünün altında ezilmiş olduğundan dolayı; yalan söyleyebilirler, kötü etkisini inkar edebilirler, aşırı uçtaki bu bağımlılığı haklı çıkarmaya ve mantıklıymış gibi göstermeye çalışabilirler ve en kötüsü ise hayatlarındaki olumsuz etkisini göremezler.
Çoğu psikiyatr dürtü etkisiyle yapılan alışverişin standart bir tedavisinin olmadığında hemfikirdir fakat araştırmalar reçeteli ilaçların ve psikoterapilerin yararlı olduğunu kanıtlamıştır. Bu tür bağımlılıklara müdahale etmek hiç kolay değildir ve bir gecede sonuç vermez. Bununla birlikte alışveriş düşkünlüğünü işaretlerini erken teşhis etmek müdahale konusunda çok yardımcı olacaktır. Daha da önemlisi bunu bir sorun olduğunun samimi olarak farkına varmak ve bu bağımlılığı durdurma isteği hayatlarında çok büyük değişiklik sağlayabilir. Grup desteği, danışmalık alma, benzer sorunları olan kişilerler konuşabilecekleri ve alışveriş yaparken neler hissettiklerini ifade edebilecekleri grup terapileri yardımcı olacaktır.
Dr. Kuzma’nın Psikayatri bölümü ve bağımlıklık iyileştirme programı bu gibi bağımlılıklardan muzdarip ve kurtulmak isteyenler için bazı pratik uygulamalar önermektedir.
- Dürtü etkisiyle alışveriş yaptığınızı kendinize itiraf edin.
- Kredi kartlarından veya alışveriş yapmanıza kaynak olabilecek şeylerden kurtulun.
- Bir mağazaya gitmeden önce liste yapın ve sadece listede olanları satın alın. Nakit olarak ödeyin
- Sizin bu alışkanlığınızı destekleyecek olan kişiler yerine güvenebileceğiniz kişiler ile alışverişe gidin
- Alışveriş katalogları veya TV. kanallar gibi salışveriş dürtünüzü harekete geçirecek yerlerden ve şeylerden uzak durun.
- Dürtü kontrol edilemez boyutta ise spor yapın ya da kendiniz meşgul edeceğiniz yararlı şeyler yapın.
—————————————————-
İyileşme sürecindeki her konu olgunlaşma ile bağlantılıdır. Hayatı kurallarıyla, güçsüzlüğümüzle, ahlaki mevcudiyetimizle kabul edip ve Tanrı’nın egemenliğine teslim olarak bunları paylaşmak ve düzeltmek önemlidir.
Abraham J. Twerski
Bağımlılık Yaratan Düşünce Tarzı: Kendimizi Aldatmayı Anlama Yetisi